1. Bedien je automatische piloot

Communiceren doen de we 24/7. Dat gaat grotendeels op de automatische piloot. Hiermee komen we meestal een heel eind. Maar soms niet. Juist als er spanning of conflict ontstaat, reageren we vaak instinctmatig. Die eerste, instinctmatige, reacties zijn: bevriezen, vechten of vluchten. Als een 'automatische piloot' zorgen deze reacties dat je uit contact gaat, weg bij het gevaar. Terwijl dat juist het laatste wat je wil, uit contact gaan. Op die momenten is het zaak om deze automatische piloot te leren bedienen.

Het is dan verstandig om dan even te vertragen. Geef jezelf en je hersenen even de tijd om uit die instinctieve reactie te komen. Daarna kan je checken wat er werkelijk aan de hand is. Simpelweg een vraag stellen, helpt daarbij: "Baal je er van dat het zo gegaan is?" of "Ik schrik hier van, is het zo belangrijk voor je?" Zo toon je begrip voor de ander en schiet je niet in de verdediging. Dat werkt! In veel gevallen zakt de emotie bij de ander dan ook en 'opent' het contact.

Vertragen dus. Als we op het plaatje hiernaast kijken, zien we hoe onze hersenen in zo'n situatie werken en zien we dat het niet zo gek is dat we even tijd nodig hebben om die automatische piloot te bedienen. Het oudste deel in onze hersenen, het reptielenbrein midden in ons hoofd, zorgt er voor dat we in gevaarlijke situaties overleven. Daarom reageert het veel sneller dan de andere gebieden in onze hersenen: het jongere limbische brein waar onze emoties gelocaliseerd zijn en het jongste deel, de neocortex, waar onze kennis, gevoelens, ervaring en geheugen zijn opgeslagen. Het proces om ook de informatie uit die andere hersendelen te raadplegen, kost tijd en veel inspanning en bewustzijn. Dat realiseren we ons zelden.

Het filmpje hiernaast legt uit waarom onze hersenen tijd en energie vragen in stress situaties. Wanneer iemand boos op ons reageert ziet ons retielenbrein als het ware een grote leeuw voor ons geestesoog opdoemen waardoor we ons in levensgevaar wanen. We reageren in eerste instantie instinctmatig op zo'n 'aanval'. Bijvoorbeeld wanneer iemand tegen je zegt: "Sukkel hoe kon je dat nou doen?", reageren we met 1. Vluchten “Dat is toch niet mijn schuld?”, 2. Bevriezen “Ik weet van niets!” of 3. Vechten “Doe het dan zelf als je het zo goed kan!”. We gaan weg bij het 'gevaar'. Omdat ons brein niet zo snel verandert als de wereld waarin we leven, beseft ons brein in eerste instantie nog niet dat dit geen reëel gevaar is. En dat we vandaag de dag eigenlijk een heel andere type reactie nodig hebben, die anderen niet uitsluit. Want sociale uitsluiting, het uit contact gaan, veroorzaakt ook veel lijden. Dit heeft neoropsychollog Matthew Lieberman ons laten zien. Hij heeft namelijk aangetoont in zijn study Why we are wired to connect dat bij sociale pijn en uitsluiting die gebieden in onze hersenen actief worden waar we fysieke pijn registreren. Sociale pijn ervaren onze hersenen dus net zo als fysieke pijn. Dat geeft een extra lading aan de uitdrukking 'een gebroken hart' hebben, minstens zo pijnlijk als een gebroken been.... 

Als zorgverlener, manager, politieagent, of communicatieprofessional is contact met de ander vaak een voorwaarde voor het slagen van je opdracht.Toch is het lang niet altijd makkelijk om niet in die eerste reactie te blijven hangen: om niet boos te worden als je je aangevallen voelt of ziet dat anderen onrecht wordt aangedaan. Als we ons eenmaal bewust worden van de invloed van een aanval en stress op ons brein, wordt het stapje voor stapje makkelijker die aanvankelijke reactie bij te stellen en meer in contact te blijven in moeilijke of stressvolle situaties. Hierdoor kan het probleem al enorm afnemen. Als je je 'automatische piloot' leert bedienen, neemt de kans op succes aanmerkelijk toe.